نوبل شیمی برای کاشف رنج کشیده شبه بلورها

کمیته نوبل شیمی دانیل شختمن را به دلیل "کشف الگوی اتم‌های شبه‌بلوری" برنده نوبل شیمی ۲۰۱۱ معرفی کرد. دانیل شختمن، دانشمند اسراییلی پس از این کشف در دهه ۸۰ میلادی مورد تمسخر قرار گرفت و مجبور به ترک تیم تحقیقاتی خود شد.

فرهنگستان علوم سلطنتی سوئد چهارشنبه (۱۳ مهر/ ۵ اکتبر) برنده نوبل شیمی سال ۲۰۱۱ میلادی را معرفی کرد. کمیته نوبل در استکهلم دانیل شختمن، دانشمند اسراییلی را به دلیل تحققیاتی که «درک پژوهشگران شیمی از خواص جامدات را تغییری بنیادین داد» شایسته دریافت نوبل شیمی معرفی کرد.

دانیل شختمن اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی اتم‌های شبه بلوری، گروه خاصی از مواد را کشف کرد که نظم موجود در پیوندهای فلزی در عناصر شیمیایی را نشان نمی دادند.

کشفی جنجالی و سال‌ها مناقشه

کمیته نوبل شیمی روز چهارشنبه اعلام کرد: «کشف شختمن طرحی موزائیکی در سطح اتم‌ها نشان می‌دهد. در ساختار شبه‌بلورها، شبکه‌ای موزائيکی به شگفت‌انگیزی موزائیک‌‌های معماری عربی در سطح اتمی می‌بینیم؛ طرحی منظم که تکرار نمی‌شود.»

دانیل شختمن ۱۹۴۱ در تل‌آویو متولد شده است و پروفسور انیستیتو فن‌آوری تکنیون در شهر حیفا است. شختمن نتیجه تحقیقات اولیه خود را در مورد الگوی اتمی شبه‌بلورها، سال ۱۹۸۴ منتشر کرد. کشف نامتعارف شختمن، جنجالی میان پژوهشگران علم شیمی برانگیخت. کشف او از این رو مورد مناقشه بود که شیمی‌دانان باور داشتند که اتم‌های جامدات، تناوب انتقالی دارد و به صورت متقارن با هم ارتباط برقرار می‌کنند.

دانیل شختمن پس از انتشار تحقیقات خود مورد تمسخر همکارانش قرار گرفت، مجبور شد تحقیقات خود را در آمریکا ترک کند و حتی خود نیز به آنچه یافته بود شک کرد. این دانشمند اسراییلی روز چهارشنبه پس از اعلام تصمیم کیمته نوبل گفت که عمیقأ تحت تأثیر این افتخار بزرگ قرار گرفته است.

ساختاری مقاوم در برابر فشار و حرارت

کمیته نوبل شیمی در توضیح تصمیم خود مبنی بر اهدای نوبل سال ۲۰۱۱ به دانیل شختمن خاطر نشان کرده است: «کشف شختمن از آن‌رو ابتدا مورد مناقشه‌ بود که بر خلاف قوانین جاری طبیعت به نظر می‌رسید. این کشف غیرمعمول مانند این بود که بگوییم توپ فوتبال تنها از تکه‌های شش ضلعی متصل به‌هم تشکیل شده است آن‌هم در حالیکه تکه‌های پنج ضلعی هم ضروری هستند.»

ساختار اتمی شبه‌بلوری که در برخی از جامدات مانند گونه‌ای از فولاد دیده می‌شود، نظم موجود در پیوندهای فلزی در عناصر شیمیایی را نشان نمی دهند. این مواد ساختاری فشرده و بسیار محکم دارند که در برابر حرارت و فشار بسیار مقاومند. ساختار شبه بلورها در املاح معدنی مختلفی در طبیعت یافت می‌شود و در آینده نزدیک در آزمایشگاه نیز تولید خواهد شد.

مراسم رسمی اهدای جوایز نوبل سال ۲۰۱۱ که هر کدام حدود ۱ / ۱ میلیون یورو است، در ماه دسامبر برگزار خواهد شد.

نوبل شیمی سال گذشته به سه دانشمند آمریکایی "ریچارد هک"، و دو دانشمند ژاپنی "ای- ایچی نگیشی" و "آکیرا سوزوکی" تعلق گرفت که موفق شده بودند با اتم‌های کربن همچون تکه‌های لگو بازی کنند. این جایزه سال ۲۰۰۷ میلادی به دانشمند آلمانی "گرهارد ارتل" به دليل مطالعاتش درباره فرايندهای روی سطوح جامد تعلق گرفت.